Το Ανατολικό Ζήτημα και η Ελλάδα σήμερα

Πριν την όποια αναφορά στην σημασία του "Ανατολικού Ζητήματος"  και την γεωπολιτική αξία της Ελλάδας του σήμερα, ας δούμε την ιστορία του θέματος :
"Το Ανατολικό Ζήτημα αφορά τα διπλωματικά και πολιτικά προβλήματα που δημιουργήθηκαν από τις εγγενείς αδυναμίες στη διατήρηση της συνοχής του Οθωμανικού Κράτους που παρουσιάστηκαν από τα μέσα του 18ου μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα, όταν ο ένας μετά τον άλλο οι υπόδουλοι υπο τους Οθωμανούς λαοί εξεγέρθηκαν κατά της Αυτοκρατορίας και η Οθωμανική Αυτοκρατορία ηττήθηκε από τη Ρωσία κατά τον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο το 1774."  Πηγή : βικιπαίδεια

                          ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ & ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

 

     O Η.Machinder διευθυντής του London School of Economics, θα παρουσιάσει στις αρχές του 19ου αιώνα τη θεωρία της Παγκόσμιας νήσου που θεωρεί συνολικά τον πλανήτη σαν μια χερσαία μάζα ενός παγκόσμιου νησιού που η καρδιά του βρίσκεται στον χώρο που εκτείνεται από τις ανατολικές πεδιάδες της Γερμανίας μέχρι τα ανατολικά κράσπεδα της Ρωσικής Σιβηρίας. O Machinder θα καλέσει τις Δυτικές ναυτικές δυνάμεις να μην επιτρέψουν ποτέ σε μια χερσαία δύναμη της καρδιάς, είτε την Γερμανία είτε την Ρωσία να αποκτήσει πρόσβαση στη Μεσόγειο Θάλασσα. Έτσι προσδίδεται στο περιεχόμενο του Ανατολικού Ζητήματος μια νέα διάσταση, επισημαίνοντας ότι οι συγκρούσεις με επίκεντρο το Αιγαίο έγιναν μεταξύ μιας κατεξοχήν Ναυτικής Δύναμης και μιας Χερσαίας Δύναμης. Παράλληλα τονίζεται ο πρωταρχικός γεωστρατηγικός ρόλος του Ελληνικού χώρου υποστηρίζοντας ότι η κατάκτηση της Ελλάδας από μια Χερσαία Δύναμη θα μπορούσε να προκαλέσει την άμεση κατάκτηση από τη δύναμη αυτή όλης της Παγκόσμιας νήσου.

Εμβόλιμα σε αυτό το σημείο παραθέτω απόσπασμα από δημοσίευμα σχετικό με τις πρόσφατες εξελίξεις στην Κύπρο για να κατανοήσουμε το μέγεθος του προβλήματος :
"Δίνεται ένα έμμεσο χτύπημα στη Ρωσία για το ποιος θα κάνει το κουμάντο στην Ανατολική Μεσόγειο και γενικά στην εκμετάλλευση των Υδρογονανθράκων.
Εξαναγκάζουν την Ρωσία να προβεί σε κινήσεις αντιπερισπασμού, πράγμα που στην ουσία αποτελεί την έναρξη ενός παγκόσμιου οικονομικού πολέμου με αντιπάλους από την μία τις Χώρες που κρύβονται πίσω από την ΤΡΟΪΚΑ και από την άλλη την Ρωσία και τις χώρες που επηρεάζει...."*(1)


Τη θεωρία της Παγκόσμιας νήσου έρχεται να συμπληρώσει η θεωρία Spykman, χωρίζοντας την γη σε δακτυλίους και ουσιαστικά υποστηρίζει ότι ο έλεγχος του δακτυλίου Ευρώπης και Ασίας εξασφαλίζει τον παγκόσμιο έλεγχο και επομένως η διασφάλιση των Αμερικανικών συμφερόντων εξαρτάται από τον παραπάνω έλεγχο.

Αντίθετα η Γερμανική σχολή ακολούθησε το μοντέλο Haushofer, όπου υποστηρίζεται ο διαχωρισμός της γης σε ζώνες και σύμφωνα με αυτές ο κόσμος πρέπει να χωρισθεί σε 4 ζώνες ελέγχου την Παν-αμερικανική, Ευρω-αφρικανική Παν-ρωσική και Ασιατική. Οι ζώνες έχουν κάθετο διαχωρισμό και κάθε δύναμη δεν πρέπει να επεμβαίνει στη ζώνη ελέγχου της άλλης προκειμένου να διατηρηθούν οι παγκόσμιες ισορροπίες

 

Το 1942 ο Γάλλος P.Waltz στο έργο του Το Ανατολικό Ζήτημα στην Αρχαιότη-τα, θα ορίσει αυτό ως την διαχρονική σύγκρουση μεταξύ μιας χερσαίας δύναμης που προσπαθεί να πετύχει διέξοδο στη θερμή θάλασσα και μιας ναυτικής δύναμης που προσπαθεί να διατηρήσει υπό την κατοχή της όλα τα σημαντικά σημεία των ακτών και νήσων, ώστε να μονοπωλήσει τη Θαλασσοπλοΐα.
 

Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Norman Davies8 υποστήριξε ότι η σύγκρουση στην αρχαιότητα μεταξύ Ελληνικών πόλεων - κρατών και περσικής αυτοκρατορίας υπήρξε σύγκρουση δύο διαφορετικών κόσμων. Από τη μία πλευρά ο εδραιωμένος στη ναυτική ισχύ Αιγαιοκεντρικός πολιτισμός της αγοράς και των πολιτών, στηριγμένος σε προ καπιταλιστικό τύπου οικονομικές δομές και από την άλλη, ο κατεξοχήν χερσαίος πολιτισμός της Περσικής Αυτοκρατορίας,

που είχε ως βασικά κοινωνικοπολιτικά χαρακτηριστικά το ανάκτορο και τους υπηκόους.
 

Η pax alexadrina και η pax romana θα λύσουν στη συνέχεια για αρκετούς αιώνες το Ανατολικό Ζήτημα που επανέρχεται με την ίδια γεωπολιτική μορφή, της σύγκρουσης δηλαδή μιας ναυτικής και μιας χερσαίας δύναμης. Μέχρι το τέλος του 11ου αιώνα η ναυτική δύναμη της Ανατολικής Μεσογείου ήταν το Βυζάντιο, του οποίου η πανίσχυρη αστική οικονομία του συνδυαζόταν με έναν τεράστιο εμπορικό και έναν πανίσχυρο πολεμικό στόλο. Χερσαίοι του αντίπαλοι οι Άραβες στον Νότο και την Ανατολή και οι Βούλγαροι και Σλάβοι στο Βορρά. Στη συνέχεια τα πράγματα θα αντιστραφούν, επειδή η κοινωνική δομή του Βυζαντίου και συγκεκριμένα το φεουδαρχικό στοιχείο θα αφανίσει την αστική εμποροναυτική τάξη και τέλος η ίδια η αυτοκρατορική εξουσία (Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος) θα καταργήσει επίσημα τον πολεμικό στόλο. Έτσι η ναυτική δύναμη που θα αποκτήσει τη διαχείριση του Αιγαίου θα είναι οι ιταλικές πόλεις που απέναντί τους θα έχουν το χερσαίο Βυζάντιο και μια χερσαία Τουρκική δύναμη που θα αυξάνει συνεχώς σε βάρος της Βυζαντινής. Αποτέλεσμα αυτού είναι οι Ιταλικές πόλεις να πετύχουν την άλωση της Κωνσταντινούπολης από το 1204 έως το 1261 που επανέρχεται στο Βυζάντιο. Στη συνέχεια όμως ούτε ο βυζαντινός αυτοκράτορας θα καταφέρει να αντισταθεί στον επελαύνοντα Τουρκικό παράγοντα.
 

Έχοντας καταλάβει η Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1453 την Κωνσταντινούπολη θα κατορθώσει να εκτοπίσει έως το τέλος του 17ου αιώνα τις Ιταλικές πόλεις από το Αιγαίο. Την ίδια περίοδο η Ρωσική Αυτοκρατορία θα αρχίσει να προσανατολίζεται στην κάθοδο προς το Νότο, έχει όμως να αντιμετωπίσει τις ναυτικές δυνάμεις της Δύσης (Αγγλία - Γαλλία – Ολλανδία), που έχουν αποσπάσει από τον Σουλτάνο, από τον 16ο αιώνα, τις διομολογήσεις. Οι διομολογήσεις είναι απαραίτητες για να ελέγχουν πλήρως την οικονομία, το εμπόριο και τις μεταφορές στην Ανατολική Λεκάνη της Μεσογείου και Μέση Ανατολή.
 

Ο Ναπολέοντας είχε μια συγκεκριμένη άποψη για τον τρόπο δράσης ενός Γάλλου ηγέτη που ήθελε να καταστήσει τη χώρα του κυρίαρχο της υφηλίου. Η άποψη αυτή οικοδομείται από τις έξι εκστρατείες του, από τις οποίες άλλες υλοποίησε και άλλες όχι. Οι σχετικές αντιλήψεις του Ναπολέοντα μας είναι γνωστές έμμεσα από το έργο του πιστού του φίλου και ακολούθου, κόμη Λας Κάζ, που κατέγραψε τις συζητήσεις που είχε με τον Αυτοκράτορα στο νησί Αγία Ελένη. Πρόκειται για ένα σχέδιο με ένα πολιτικό και ένα γεωστρατηγικό στόχο. Ο πρώτος είναι η διάλυση των δύο μεγάλων αυτοκρατοριών της εποχής, αφενός της θαλασσοκράτειρας Αγγλίας και αφετέρου της Ρωσίας, που αντλούσε την ισχύ της από τις αχανείς εκτάσεις της επικράτειας. Ο δεύτερος ήταν η εξασφάλιση του απόλυτου ελέγχου των δύο ωκεανών που περιέχονται στο τρίγωνο Ευρώπη – Αμερική – Αυστραλία, με κομβικό σημείο τον Ελληνικό Τουρκοκρατούμενο χώρο.
 

Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι το Ανατολικό Ζήτημα είναι η αντιπαράθεση διεκδίκησης της Ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου, ως κομβικό σημείου ελέγχου του εμπορίου μεταξύ της Δύσης και της Ανατολής. Αποτελεί επιπλέον μέρος της γεωπολιτικής θεωρίας Machinder – Spykman, αφού με την απαγόρευση καθόδου της Ρωσίας στην Μεσόγειο, αλλά και οποιασδήποτε άλλης κεντρικής δύναμης της Ευρώπης, επιτρέπει μια ναυτική δύναμη (ΗΠΑ) να εξασφαλίσει τον έλεγχο της Μεσογείου.



Το κείμενο είναι απόσπασμα εργασίας του Σχη (ΠΖ) Δημήτριου Διαμαντάκη, Σπουδαστή 1ης Δι.Μα ΣΕΘΑ -  Μάρτιος 2012

 

Το πλήρες κείμενο της εργασίας, με τις απαραίτητες παραπομπές, μπορείτε να διαβάσετε εδώ


*(1) το απόσπασμα είναι από άρθρο των Financial Times δημοσιευμένο εδώ


Αξιοσημείωτη είναι και η προσέγγιση του Ν. Καλογερόπουλου στο άρθρο του :
ΔΕΝ ΘΑ ΕΠΙΤΡΕΨΟΥΜΕ ΠΟΤΕ Η ΕΛΛΑΔΑ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΜΕΓΑΛΗ ΔΥΝΑΜΗ...,
όπου δίνει μια άλλη διάσταση στο Ανατολικό Ζήτημα

Για το ίδιο θέμα, ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει

 και το βιβλίο του Παναγιώτη Κονδύλη

 

Η ΕΛΛΑΔΑ, Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

 

Στον τόμο αυτό δημοσιεύονται για πρώτη φορά στη γλώσσα μας με πληρότητα και μεταφρασμένα από τα αγγλικά, γερμανικά και γαλλικά πρωτότυπα τα κείμενα (άρθρα, επιστολές, σκόρπιες αναφορές και σημειώσεις) των Μαρξ και Ένγκελς για τη Νεότερη… (More)                 
Στον τόμο αυτό δημοσιεύονται για πρώτη φορά στη γλώσσα μας με πληρότητα και μεταφρασμένα από τα αγγλικά, γερμανικά και γαλλικά πρωτότυπα τα κείμενα (άρθρα, επιστολές, σκόρπιες αναφορές και σημειώσεις) των Μαρξ και Ένγκελς για τη Νεότερη Ελλάδα, την Τουρκία και το ανατολικό ζήτημα. Ένας διεξοδικός υπομνηματισμός εξοικειώνει τον αναγνώστη με τα αναφερόμενα πρόσωπα και γεγονότα καθώς και με τις πηγές που χρησιμοποίησαν οι Μαρξ και Ένγκελς στις σχετικές τους μελέτες. Μέσα από τα κείμενα αυτά ανοίγεται ο ευρύτερος πολιτικός και διπλωματικός ορίζοντας, μέσα στον οποίο διαμορφώθηκε η νεοελληνική ιστορία και δείχνονται ανάγλυφα οι θεμελιώδεις διεθνείς της συσχετισμοί. Επιπλέον δίνεται ένα πλήθος θεωρητικών ερεθισμών σ όποιον ενδιαφέρεται για προβλήματα εφαρμογής της μαρξιστικής μεθοδολογίας στη σύλληψη συγκεκριμένων ιστορικών καταστάσεων.